BIOS VE BIOS AYARLARI

BIOS (Basic Input/Output System) anakart üzerindeki donanımların çalışması için gereken parametreleri işletim sistemine aktaran ve anakartın bazı özelliklerini değiştirebilen küçük bir işletim sistemidir.
BIOS’lar eskiden sadece okunabilen belleklere(ROM) yazılırlardı. Şimdilerde gelişen teknolojinin gereklerine ayak uydurmak adına Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM(Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory)’lar içerisine konulmaktadır. EEPROM’lar elektrikle yazılıp silinebildiği için çok hızlı gelişen teknolojiyle sürekli yenilenen donanımlara destek verebilmek için BIOS yazılımı da yenilenebilmektedir.

BIOS bilgisayarın açma düğmesine bastığımızda ilk işlemleri gerçekleştiren küçük bir sistemdir. İşlemciye ve işletim sistemine donanımları tanımalarında yardımcı olur. Donanımların birbirleri ile haberleşmesinde önemli görevler yapar. Donanımlar üzerinde olabilecek hataları denetler ve problem bulursa gerekli uyarıları verir. İçerisindeki setup programı sayesinde anakart ve üzerindeki donanımlarla ilgili ince ayarlar yapmaya olanak tanır. Bilgisayarın donanımı üzerinde söz sahibidir. Belki ona donanımların efendisi bile diyebiliriz. Görevlerinin büyük çoğunluğunu açılışta yapmasına karşın bilgisayar açıldıktan sonra çalışmayı durdurmaz. İşletim sistemine veya başka yazılımlara donanımlar hakkında bilgi verir. Bu sebeple BIOS bilgisayar için olmazsa olmaz temel bir parçadır. BIOS bozulduğunda bilgisayar hiçbir şekilde açılamaz. 

CMOS

BIOS ayarları ve sistem saati gibi bilgilerin tutulduğu bellektir. Bu bellek çok düşük güçle çalışır. Bu güç değeri o kadar düşüktür ki bir pil bu belleği yaklaşık 5 yıl boyunca besleyebilir. BIOS pili dediğimiz yuvarlak tipli bir pil sayesinde CMOS, ihtiyacı olan gücü karşılar ve saat, tarih ve birçok sistem ayarlarını tutar. 

BIOSUN GÖREVLERİ NELERDİR?

» Başlangıç Sürücüsünü Ayarlar: Bilgisayar açılırken hangi sürücünün önce okunması gerektiğini belirler. Normalde bu ayarda öncelikle harddisktir fakat bazı durumlarda first boot yani ilk sürücünün cd rom olarak belirlenmesi tercih edilir.

» Parça Voltajlarını Ayarlar: Bilgisayar üzerindeki işlemci, ram, ekran kartı, chipset, anakart ve daha birçok parçanın çalışma gerilimlerini biostan değiştirebiliriz. Örnek verecek olursak overclock yapılırken işlemci ve ram gibi parçaların voltajlarını yükseltmek gerekmektedir işte bu ayarları bios yapmaktadır.

» FSB Hızlarını Ayarlar: Bilgisayardaki parçaların FSB yani çalışma frekansları, başka bir değişle o parçanın çalışması için gerekli olan frekans değerlerini de bios ile değiştirebiliriz. Örnek olarak 66MHZ düzeyinde çalışan bir ekran kartının FSB değerini 69 yapabiliriz. Buradaki ama FSB hızı ile parçaları hızlandırmak dolayısıyla bilgisayarı hızlandırmaktır. En çok FSB ayarları değiştirilen parçalar İşlemci ve Ram dir.

» Parçaları Açma-Kapamaya Yarar: Mesela anakart üzerinde bulunan ses veya ethernet kartı gibi kartların aktifleştirilip pasifleştirilmesini sağlar. Bazı durumlarda bu kartları kullanmayabiliriz ve bunları kapatarak güç tasarrufu sağlarız.

» Çalışma İstatistiklerini Gösterir: Bilgisayar çalışırken elde edilen, işlemci sıcaklığı, işlemci voltajı, diğer parça voltajları, anakart sıcaklığı, fsb hızları gibi birçok istatistiği bios menüsü altında görebiliriz.

» Başlangıç Ayarlamalarını Yapar: Bilgisayar açılırken birçok temel bilgi ve ayarı bios üzerinden almaktadır. Bu ayarlamaları bios menüsü altında değiştirebilirsiniz. Ayrıca saat tarih gibi ayarlarda bios menüsünden yapılabilmektedir.

BIOS AYARLARI

Standart CMOS Features:

Bu bölümde saati ve tarihi değiştirebilir, IDE aracılığıyla bağladığınız aygıtları tanıtabilir, disket sürücülerinizi tanıtabilir, video modunu değiştirebilir ve hangi tip hatalarda açılış işleminin durdurulacağını ayarlayabilirsiniz. BIOS IDE aygıtlarının özelliklerini zaten otomatik olarak tanıyacaktır. Örneğin sabit diskimiz tanınmazsa veya biz özel ayarlar yapmak istersek kafa sayısı, silindir sayısı gibi bilgileri el ile de girebiliriz.
Drive A, Drive B diye belirtilen alanlarda, varsa takılı olan disket sürücüler görüntülenir. Buradan sürücü tipi seçilebilir.
Halt On seçeneği ile ise hata oluştuğunda açılış işleminin durdurulup durdurulmayacağı ayarlanabilir. Örneğin bilgisayarı klavye takmadan çalıştırmak istiyorsanız bu değeri “No Errors” olarak değiştirmeniz gerekir.


Advanced BIOS Features:

Bu bölüm BIOS tipine versiyonuna göre değişik ayarlar içerebilir. En önemli ayarlar First Boot Device, Second Boot Device, Third Boot Device ayarlarıdır. Bu ayarlar işletim sisteminin nasıl bir sıralamaya göre depolama birimlerinde aranacağını belirlemeye yarar. Depolama aygıtları(hdd, cd, disket gibi) üzerinde boot sektör denilen bir alanda işletim sisteminin başlaması için gerekli küçük bir programcık bulunur. Eğer bir depolama biriminde bir işletim sistemi yüklü ise boot sektöründen bu işletim sistemini başlatacak programın çalıştırılması gerekir. İşletim sistemi Windows, Linux gibi gelişmiş sistemler olabileceği gibi başlangıç disketi gibi küçük sistemler de olabilir. BIOS’daki Boot sıralamasının önemi ise boot sektör bulma işlemine hangi depolama aygıtından başlanacağıdır. Standart ayarlarda bu sıralama;

[*]Disket sürücü
[*]CD-ROM sürücü
[*]Sabit Disk

şeklindedir. Bu sıralamaya göre ilk olarak disket sürücüye bakılacak, eğer sürücüde disket varsa açılış işlemi disket üzerinden gerçekleşecek, yoksa CD-ROM’a bakılacak, orada da yoksa sabit diskteki işletim sistemi açılacaktır. Sabit diskte de bir işletim sistemi yoksa bir hata mesajı ile bu bize bildirilir. Burada küçük bir detaydan bahsetmek istiyorum. Eğer disket sürücüsünde bir disket takılı ve bu disket içerisinde boot sektör yoksa yani açılış disketi değilse bir sonraki boot aygıtına yani CD-ROM’a geçiş yapılamaz. Ekranda hata verilip açılış işlemi durdurulur. Bu sebeple bilgisayarı açarken disket sürücüde disket olup olmadığını kontrol etmekte fayda vardır. CD-ROM’da böyle bir problem yoktur. Takılı olan CD’de boot sektör yoksa bir sonraki boot aygıtına otomatik olarak geçilir. Boot sıralamasını değiştirme işlemi çok kullanıldığı için yeni BIOS’larda artık bu ayar BIOS Setup’a girmeden de yapılabilecek şekilde tasarlanıyor. POST sırasında “Press F9 to Change Boot Order” gibi bir mesaj çıkarıp, F9 tuşuna(veya hangi tuşsa) bastığımızda bir ekran açarak hızlıca boot sıralamasını değiştirmeye olanak tanınıyor.


Advenced Chipset Features:
Bu bölümde anakartın çipsetinin desteklediği özelliklerle ilgili ayarlamalar yapabiliyoruz. Bu bölümdeki ayarlar çipsete göre değişeceği için karşımıza çok değişik ayarlar çıkabilir. İlgili açıklamaları okumamızda fayda var. Yukarıdaki ekranda görülen ayarlar sayesinde sistem performansını, FSB frekansını, bellek frekansını, AGP frekansını, AGP desteğini vs. değiştirebiliriz.

Integrated Peripherals:

Bu bölümde anakart üzerinde bulunan onboard özelliklerini değiştirebilirsiniz. Örneğin onboard modem, ses kartı, ekran kartı vb. aygıtlarınız varsa onlarla ilgili ayarlar bu bölümde yer alır. USB desteğini kapatabilirsiniz. Paralel portlar, seri portlarla ilgili ayarlamalar yapabilirsiniz. Burada göze çarpan güzel bir ayar “Power On Function” ayarı. Buradan bilgisayarınızı nasıl açmak istediğinizi belirleyebilirsiniz. Klavye ile açmayı seçip hangi tuşla açmak istediğinizi belirleyip bilgisayarınızı bir klavye tuşuyla açabilirsiniz.

Power Management:
Bu bölümde güç seçenekleri ile ilgili ayarlar bulunmaktadır. Gelişmiş güç seçeneklerini(ACPI) ayarlayabilirsiniz.

PNP/PCI Configuration:
Bu bölümde Tak-Çalıştır (PnP) desteği olan aygıtlar ve PCI veriyolu ile ilgili ayarlar bulunuyor.

CPU Ratio/Voltage Control:
CPU voltajı, frekansı gibi ayarlar içerir. Eğer anakart destekliyorsa overclock işlemleri buradan yapılabilir. 

Load Optimized Defaults:
BIOS ayarlarını optimize bir seviyeye ayarlar. Fabrika ayarlarına döndürme olarak da düşünülebilir.

Set Supervisor Password:
BIOS ayarlarına girişe şifre koymak için kullanılır. 

Set User Password:
Sistem açılışına şifre koymak için kullanılır.


Save & Exit Setup:
Değişiklikleri kaydeder ve çıkar. Kısayol tuşu genellikle F10 dur.


Exit Without Savingç
Yapılan değişiklikleri kaydetmeden çıkar. 

KARŞILAŞILABİLECEK PROBLEMLER VE ÇÖZÜMLERİ

 Açılışta henüz ekran kartı çalıştırılıp görüntü verilmeden önce yapılan bazı testler sırasında problem çıkarsa hata mesajları bip sesleriyle verilir. Bunlardan en sık karşılaşılan iki tanesini bilmekte fayda var. 

Tek kısa bip: Ram Bellekte problem var. Bellek yuvasına tam oturmamış olabilir veya bozuk olabilir. Değiştirmek gerekir. 

Bir uzun iki kısa bip: Ekran kartında problem var. Bozuk olabilir veya yuvasından çıkmış olabilir. 

Ekrana görüntü geldikten sonra ise hatalar yazılı mesajlar olarak belirtilir. Bu mesajlar BIOS içerisindeki yazılıma göre değişebilir ancak sık karşılaşılanları şunlardır:


CMOS Battery has failed: CMOS pili zayıflamış. Değişmesi gerekir.


Disk boot failure, insert system disk and press enter: Sistem boot edilemiyor. HDD bağlantısında sorun olabilir, HDD aktif partition tanımlanmamış olabilir, biostan HDD tanımlanmamış olabilir, HDD bozuk olabilir, işletim sisteminiz önemli dosyaları silinmiş olabilir.


Keyboard error: Sisteme bağlı bir klavye yok. Klavyenin kablosu hatalı takılmış olabilir, klavye bozuk olabilir, klavye girişinde sorun olabilir.


Floppy Disk Failed: Disket sürücünüze erişilemiyor. Kablolarının düzgün takılıp takılmadığından emin olun. Eğer değiştirince de hata devam ediyorsa sürücünüzde sorun vardır.


DMA Error: Doğrudan Erişimli Bellek devrelerinde sorun var. Anakartı değiştirin.




● BIOS güncelleme sırasında güç kesilirse veya yazılımsal bir hata olup güncelleme işlemi yarım kalırsa BIOS kullanılmaz hale gelebilir. Bazı yeni BIOS’larda kurtarma mümkün olsa da genellikle ya BIOS çipini değiştirmek ya da anakartı değiştirmek gerekir. Böyle bir durumda eğer bilgisayar açılıyorsa BIOS kurtarılabilir demektir. Güncelleme işlemini sağlıklı bir şekilde gerçekleştirerek sisteminizi tekrar çalışır hale getirebilirsiniz.


● BIOS’tan konulan bir şifre unutulursa bilgisayarı açamayız veya BIOS ayarlarına giremeyiz. Bu durumda CMOS pilini çıkartıp biraz beklenmeli ve CMOS’un içerisinde kayıtlı bilgilerin silinmesi sağlanmalıdır. Çünkü şifre de CMOS içerisinde saklanmaktadır. Yalnız böyle yapıldığında daha önceden yapılmış BIOS ayarlamalarının da silineceği unutulmamalıdır.